Articles for 27.09.2018 » www.Choibalsan.mn

ЧОЙБАЛСАН ХОТЫН АЯЛЛЫН ХӨТӨЧ ГАЗРЫН ЗУРАГ ХЭВЛЭГДЛЭЭ

Posted By: adminon: May 19, 2014In: DesignNo Comments

{short-story limit="150"}... Дэлгэрэнгүй

ЧОЙБАЛСАН ХОТЫН АЯЛЛЫН ХӨТӨЧ ГАЗРЫН ЗУРАГ ХЭВЛЭГДЛЭЭ

Author: magnai on 2018/09/27, 16:25 [rating-type-1]

[/rating-type-1] [rating-type-2]

[rating-plus][/rating-plus]
- 0
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5

[/rating-type-2] [rating-type-3]

[rating-minus][/rating-minus]
- 0
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
[rating-plus][/rating-plus]

[/rating-type-3]

Чойбалсан хотын аяллын хөтөч газрын зураг дотоод, гадаадын аялагч, жуулчин, зочид, төлөөлөгчдийн гарт хүргэгдэхэд бэлэн болжээ.

Тус газрын зураг дээр Чойбалсан хотын түүхэн дурсгалт газрын байршлын мэдээлэл болон орон нутгийн, түүнчлэн үндэсний онцлогтой бараа бүтээгдэхүүнийг худалдан борлуулдаг дэлгүүрийн байршлын мэдээллүүд багтсан байна.

Дорнод аялал жуулчлалын нэгдэл

More 131 0

Category: Мэдээ мэдээлэл, Дорнод мэдээ

БСШУСЯ-ны дэд сайд Г.Ганбаяр Дорнод аймагт ажиллаа

Posted By: adminon: May 19, 2014In: DesignNo Comments

{short-story limit="150"}... Дэлгэрэнгүй

БСШУСЯ-ны дэд сайд Г.Ганбаяр Дорнод аймагт ажиллаа

Author: magnai on 2018/09/27, 15:43 [rating-type-1]

[/rating-type-1] [rating-type-2]

[rating-plus][/rating-plus]
- 0
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5

[/rating-type-2] [rating-type-3]

[rating-minus][/rating-minus]
- 0
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
[rating-plus][/rating-plus]

[/rating-type-3]

Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, спортын яамны дэд сайд Г.Ганбаяраар ахлуулсан ажлын хэсэг 2018 оны 09-р сарын 26-27-ны өдрүүдэд Дорнод аймагт ажиллаа. Энэ хугацаандаа аймгийн Биеийн тамир спортын газрын үйл ажиллагаатай танилцан, мөн боловсрол, соёл, спортын байгууллагуудын удирдах албан тушаалтнуудтай уулзаж санал солилцон, Засгийн газрын болон яамны зүгээс баримталж буй бодлого үйл ажиллагааны талаар мэдээлэл өгч, Биеийн тамир, спортын салбарт үр бүтээлтэй олон жил ажиллаж байгаа Хэрлэн сумын 11-р сургуулийн биеийн тамирын багш Ж.Цэнджав, Матад сумын ЕБС-ын биеийн тамирын багш Д.Зоригтбаатар нарыг Монгол Улсын Засгийн газрын шагнал "Биеийн тамир, спортын тэргүүний ажилтан” тэмдэгээр шагнаж урамшууллаа.

More 177 0

Category: Мэдээ мэдээлэл, Дорнод мэдээ

Н.Н.Крадин: Бурхан урт нас хайрлавал Хүннүгийн үеийн хотын судалгаагаар илүү том нээлт хиймээр байна

Posted By: adminon: May 19, 2014In: DesignNo Comments

{short-story limit="150"}... Дэлгэрэнгүй

Н.Н.Крадин: Бурхан урт нас хайрлавал Хүннүгийн үеийн хотын судалгаагаар илүү том нээлт хиймээр байна

Author: magnai on 2018/09/27, 15:20 [rating-type-1]

[/rating-type-1] [rating-type-2]

[rating-plus][/rating-plus]
- 0
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5

[/rating-type-2] [rating-type-3]

[rating-minus][/rating-minus]
- 0
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
[rating-plus][/rating-plus]

[/rating-type-3]

ОХУ-ын ШУА-ийн Алс Дорнодын салбарын Археологийн хүрээлэнгийн захирал Николай Николаевич Крадиныг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга "Алтангадас” одонгоор шагнажээ. Монгол судлалын чиглэлээр 20 гаруй жил ажилласан тэрбээр "Хүннүгийн эзэнт улс” сэдвээр судалгаа шинжилгээ хийж, ном болгон монгол хэлнээ хэвлүүлсэн эрдэмтэнтэй цөөн хором ярилцлаа.

-Та энэ удаа Монголд ямар ажлаар ирэв?
-Би Монголд археологи, угсаатны зүйн судалгаа хийхээр жил бүрийн зун ирдэг. Харин энэ удаа Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга намайг төрийн дээд Алтан гадас одонгоор шагнах болсон мэдээг аваад ирлээ. Өнгөрсөн даваа гарагт Ерөнхийлөгч Х.Баттулгаас шагналаа авсан. Оросын алдартай эрдэмтэд болох Базаров, Жуковский зэрэг алдартай эрдэмтдийн дараа энэ нэр хүндтэй шагнал хүртсэндээ баяртай байна.

-Та яагаад Монголын түүхийг сонирхож судлах болсон бэ. Хүннүгийн Эзэнт улсын судалгааг хэзээнээс хийж эхлэв?
-Энэ бол эрт эхэлсэн судалгаа. Бид нар 20 гаруй жилийн туршид эртний нүүдэлчдийн хот суурин хэмээх сэдвийг судалж байна. Би оюутан байхдаа Зөвлөлтийн нэрт түүхч Лев Гумилевийн Хүннү нарын талаар бичсэн зохиолыг уншаад, хэзээ нэгэн цагт Монголд очиж судалгаа хийнэ гэсэн зорилго тавьсан минь биеллээ олсон хэрэг. Бидний судалгааны үр дүнд өмнө нь бичигдсэн Хүннү эзэнт улсын түүхийг өнөөдөр цоо шинээр эргэн харах боломж нөхцөлүүд бүрдэж байна.

Монголын эртний түүхийн цаг үеүдэд тодорхойгүй цагаан толбо маш их бий. Эртний түүхийг аваад үзэхэд Сяньби, Жужаны түүх тун бага судлагдсан.

Жишээлбэл, Археологийн шинжлэх ухааны дэвшлийг ашиглан Хүннү гүрний тухай өмнө нь гаргасан эрдэмтдийн санал таамаглалууд буруу юм байна гэдгийг археологийн шинжлэх ухаан нотолж байна. Тийм учраас бид энэ талаар цаашид ч их зүйл хийх болно.

-Жишээлбэл өмнө нь бичигдсэн ямар сурвалжуудыг шинжлэх ухааны ололтоор няцааж байна вэ. Та тухайлбал ямар судалгаагаар энэ том дүгнэлтэд хүрсэн бэ?
-Ганцхан жишээ дурдахад, Хятадын түүхэн сурвалжуудад хүннү нар юу ч үгүй, тэнүүлчид байсан мэтээр бичдэг. Гэтэл археологийн шинжилгээ судалгааны үр дүнгээр Хүннү нар өөрийн хот сууринтай, соёл иргэншилтэй ард түмэн байжээ. Хятадуудын нэгэн адилаар газар тариалан эрхэлдэг, өндөр хөгжилтэй хотожсон хүмүүс байсан нь археологийн малтлага судалгаагаар тодорхой болж байна.

Энгийн нэг жишээ хэлэхэд Буриад Улаан-Үд хотын ойролцоо байдаг Иволгын балгаст хийсэн судалгаа байна. 1970-аад оны үед Антонина Давидова гэж судлаач ажиллаж байсан, одоо бид энэ судалгааг үргэлжлүүлж байгаа юм. Тэр хот нь хэдийгээр жижиг ч гэсэн жинхэнэ хот. Бүх шалгуур үзүүлэлтээрээ төлөвшсөн жинхэнэ хот байсан нь тодорхой болж байна.

-Монголчууд бид эртнээс нүүдлийн соёл иргэншилтэй. Гэтэл Та хотын соёлтой ард түмэн байжээ гэж дүгнэжээ?
-Хүннү нар суурин хүмүүс биш, нүүдэлчид. Ямар нэг эзэнт гүрэн бол заавал хоттой байх ёстой. Тэр хот суурин нь гар урчуудтай, өөрийн гэсэн өвөрмөц шинж төрхтэй хоттой байжээ.

-Ийм нотолгоог Та бүхэн ямар судалгаанд үндэслэн гаргасан бэ?
-Аливаа шинжлэх ухаанд сэдэв хэзээ ч дуусашгүй зүйл байдаг. Жишээлбэл, Булган аймгийн Дашинчилэн сумын нутагт байдаг Чинтолгойн балгасыг бид таван жил судалж байна. Тэгэхэд орчин үеийн хэлээр бол хоёр тасалгааг нь л бүрэн судлаад байна. Энэ балгаст орд харш, сүм хийдээс эхлээд буурай амьдралтай хүмүүсийн байр байшин ч бий. Баян чинээлэг, ядуу гэх мэт нийгмийн янз бүрийн түвшний хүмүүс амьдарч байсан.

Ялангуяа хотыг судлахад археологичдын хувьд хогийн цэг хамгийн үнэтэй эх сурвалж болдог. Хогийн цэгээс тухайн хотын иргэд ямар хоол хүнс, эд зүйл хэрэглэдэг, цаг улиралд яаж ялгамжтай ханддаг байсныг мэдэх илүү боломжтой. Жишээлбэл, шаазан савны хэлтэрхий байлаа гэхэд саван доторх өнгөрийг судлаад тухайн цаг үеийн хүмүүс ямар хоол идэж байсныг шинжлэн судалж болно.

Харин угсаа гарвалын судалгаа бүр гайхалтай үр дүнг өгдөг. Хүн амын шилжин суурьшилт, нүүдэлчид хаашаа явж байсан, хаанаас гаралтай байна гэх мэтээр судалж болдог. Хот суурингийн судалгаа бол хамгийн чухал бөгөөд орхигдсон сэдэв. Өмнө нь археологичид зөвхөн булш малтаж, судалдаг байв. Булшнаас тодорхой үнэтэй, чамин нүд хужирлахуйц зүйл гардаг. Гэхдээ тэр нь тухайн улс, нийгмийнхээ талаар тодорхой мэдээлэл өгч чаддаггүй юм. Хотын судалгаа бол нүүдлийн соёл иргэншил хэмээх нэгэн цогц дүр төрхийг гаргах боломж олгодгоороо онцлогтой.

-Тэгэхээр Та бүхэн Монголын эртний түүхийг танин мэдэх чиглэлээр өргөн цар хүрээтэй судалгаа хийдэг юм байна?
-Тийм ээ. Бидний судалгааны ажлын цар хүрээ маш өргөн. Ялангуяа Хятан буюу Киданы түүх тун бага судлагдсан. Монголын нэрт археологич Пэрлээ гуай Хятан нарын түүхээр чамгүй малтлага судалгаа хийсэн боловч өнөөг хүртэл дорвитой хэвлэгдсэн зүйл бага байна. Нөгөө талаас Пэрлээ гуайн судалгаа талбайн хэмжээний хувьд бага зайд явж байжээ. Бид нар нэлээд том талбайд малтлага хийж, тэр үеийн хотын бүтэц, барилга байгууламж яаж баригддаг, тэр үеийн хүмүүсийн ахуй амьдрал ямар байсныг судалж байна.

Хотыг судлахад археологичдын хувьд хогийн цэг хамгийн үнэтэй эх сурвалж болдог.

Чингисийн далан гэж гурван улсыг дамнасан шороон далан байдаг. Энэ даланг Монголын ШУА-ийн Түүх, археологийн хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний ажилтан, доктор Ганбат нарын эрдэмтэдтэй хамтран судалж, энэ далан аль цаг үеийнх болохыг тогтоосон. Хятадын судлаачид зүрчид, Киданы үеийнх гэх мэтээр цаг хугацааны хувьд эргэлзээтэй зүйл ярьдаг байлаа. Бид нар үүнийг судлаад нэгдүгээрт Киданы үед хамаарах нь тодорхой байгааг тогтоосон. Хоёрдугаарт, энэ хамгаалалтын зурвас дагуудаа 54 бэхлэлт хоттой байсныг тогтоогоод байна.

-Та Монголын түүхийн шинжлэх ухааны хөгжлийг хэрхэн үнэлдэг вэ. Түүхчдийг юу хийгээсэй гэж хүсдэг вэ?
-Би эртний түүхч, археологич хүн. Монголын эртний түүхийн цаг үеүдэд тодорхойгүй цагаан толбо маш их байгаа. Эртний түүхийг аваад үзэхэд Сяньби, Жужаны түүх тун бага судлагдсан байна. Гуравдахь нэг анхаарал татсан асуудал бол үүний өмнө байсан дөрвөлжин булш, хиргэсүүрүүд. Энэ хоёрын хооронд ямар холбоо байна. Улс маань чухам юунаас болж босож гарч ирэв гэдэг нь сонин асуудал хэвээр.

-Археологийн олдворуудад сул анхаарч ирснээр эртний булш, хиргэсүүрүүд тонуулчдын гарт сүйдэж байна. Үүнийг та юу гэж боддог вэ? ОХУ археологийн олдворуудыг хадгалж хамгаалах тал дээр хэр зэрэг анхаарал хандуулдаг бол?
-Археологийн түүх дурсгалыг хамгаалах нь Орост мөн л Монголтой адил анхаарал татсан асуудал. Энэ бол зөвхөн Орос, Монгол төдийгүй өндөр хөгжилтэй Америк, Европын орнуудад ч археологийн түүх, дурсгалыг хамгаалах нь толгойн өвчин болсон. Сүүлийн үед метал хайгч багаж гарсан учир "хар” гэгддэг тонуулчид газрын хэвлийд байгаа түүхэн дурсгалуудыг богино хугацаанд илрүүлэх боломжтой болжээ. Тэгэхээр үүнтэй тэмцэх гурван чухал арга байна.

Нэгдүгээрт, түүх соёлын дурсгалууд ямар чухал болохыг таниулж, ард түмнийг соён гэгээрүүлэх хэрэгтэй. Хоёрдугаарт, зохион байгуулалттай гэмт хэргийг таслан зогсоох хэрэгтэй. Гуравдугаарт, хууль чанга байж, хяналт шалгалтыг өндөр түвшинд ажиллуулахаас өөрөөр тэмцэх аргагүй юм. Шинжлэх ухааны хувьд тухайн археологийн дурсгалаас сонирхолтой баримт нотолгоо олдох эсэх нь чухал биш, тийм дурсгал байгаа нь маш чухал гэж үздэг. Эрдэмтэд тэр гарч ирсэн дурсгалуудыг яаж хадгалж, бэхжүүлж, хамгаалж үлдэх вэ гэдэг нь чухал асуудал.

-ОХУ энэ тал дээр хэр зэрэг анхаарал тавьж байна вэ?
-ОХУ-д түүх соёл, археологийн дурсгалыг хамгаалах талаар ажилла маш сайн баг бүрдсэн. Алексей Коволёв гэж эрдэмтдийн баг ажиллаж, маш сайн хууль батлуулсан. Гэхдээ хуулийн хэрэгжилт бас л хангалтгүй.

-Та цаашид ямар чиглэлээр судалгааны ажлаа явуулах вэ?
-Бурхан надад эрүүл мэнд, урт нас хайрлавал мэргэжил нэгт нөхөдтэйгээ хамтарч, археологийн салбартаа, Хүннүгийн үеийн хотын судалгаагаар ажиллаж, аль болох олон шинэ нээлт хийхийг хүсэж байна. Энэ дашрамд Монгол Улсын шинжлэх ухааны салбарт зүтгэж байгаа мэргэжил нэгт анд найз нартаа талархал илэрхийлье. Мөн ШУА-ийн Түүх, археологийн хүрээлэнгийн удирдлага, хамтолонд гүн талархал илэрхийлж байгааг минь уламжилж өгөөрэй хэмээн яриагаа өндөрлөв.
Эх сурвалж: news.gogo.mn

More 151 0

Category: Мэдээ мэдээлэл, Ярилцлага

Ш.Баатар: Монгол хэлтэй ч харь сэтгэлтэй хүмүүс олшрох вий гэдгээс л болгоомжилдог

Posted By: adminon: May 19, 2014In: DesignNo Comments

{short-story limit="150"}... Дэлгэрэнгүй

Ш.Баатар: Монгол хэлтэй ч харь сэтгэлтэй хүмүүс олшрох вий гэдгээс л болгоомжилдог

Author: magnai on 2018/09/27, 15:15 [rating-type-1]

[/rating-type-1] [rating-type-2]

[rating-plus][/rating-plus]
- 0
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5

[/rating-type-2] [rating-type-3]

[rating-minus][/rating-minus]
- 0
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
[rating-plus][/rating-plus]

[/rating-type-3]

Цахиурын хөндийд программ хангамжийн ахлах инженерээр 16 дахь жилдээ ажиллаж буй компьютерийн ухааны доктор Ш.Баатарыг энэ удаагийн ДЭЛХИЙН МОНГОЛ буландаа урьж ярилцлаа.

ОХУ-д программ хангамжийн мэргэжил эзэмшсэн тэрээр үйлдвэрлэл, технологи өндөр хөгжсөн Япон, АНУ зэрэг орнуудад ажиллан олон талын туршлага хуримтлуулжээ. Түүнчлэн тэрээр Харвард, Массачуестийн технологийн дээд сургуулийн хамтарсан Анагаах ухаан, технолoгийн тэнхимд судалгаа хийж байсан замналтай.

Ш.Баатар гуай мэдээллийн технологийн мэргэжилтэй ч түүх судлалаар олонд танигдсан төдийгүй Стэнфордын их сургуулийн Зүүн өмнөд Азийн хэл соёл судлалын тэнхимд, мөн Берклей дэх Калифорнийн их сургуулийн Зүүн өмнөд Ази судлалын хүрээлэнд зочин эрдэмтнээр ажилласан туршлагатай.

Хүн нэг зүйлээрээ дагнан хичээллэж амжилт гаргах боломжтой. Харин хоёрын хоёр карьер хөөж хоёуланд нь амжилтад хүрнэ гэдэг амаргүй.  Түүний амжилт, ажил амьдралынх нь карьерын тухай сонирхолтой яриа өрнүүллээ.

-Үйлдвэрлэл, технологи өндөр хөгжсөн оронд өөрийн байр сууриа олж ажиллаж амьдарна гэдэг амаргүй шүү дээ. Хоёулаа таны ажил, мэргэжлийн карьерын талаар яриагаа эхлүүлье?

-Хүмүүс намайг монгол хэл соёл, түүх археологийн талаар хэлж, бичдэг болохоор нийгмийн ухааны түүхийн мэргэжилтэй гэж боддог. Энэ бол миний сонирхол, сонирхолдоо дулдуйдсан хоёр дахь мэргэжил гэж хэлж болно. Үнэндээ миний үндсэн мэргэжил бол компьютерийн программ хангамж билээ. ЗХУ-д сурч байхдаа фортран хэлээр анх програм бичиж, перпо картаар тооцоолон бодох машинд уншуулснаар эхэлсэн, тэр цагаас үүдэлтэй. Түүнээс хойш 35 жилийн турш ажил төрлийн эрх үүргээс болж компьютерийн янз бүрийн хэлээр програм бичиж байна. Одоо ч би компьютерийн програмаа бичсээр, анх эзэмшсэн мэргэжлээрээ ажлаа бүтээж, Америкийн Цахиурын хөндийд амьдарч явна. Хүн аливаа ажилд нарийн мэргэшиж, тэр эзэмшсэн мэргэжилдээ тууштай байх нь маш чухал гэж би боддог. Орос оронд сурсан эрдэм минь суурь мэдлэг болдог. Оросын шинжлэх ухаан бол дэлхийд цартай, мөн тухайн үед ЗХУ дэлхийн хоёр супер хүчний нэг байсныг мэднэ байх. Тэгж сурсан суурь эрдмээ Японд очиж, технологи талаас нь улам чанаржуулж авсны үндсэн дээр Америкийн мэдээлэл технологийн салбарт 21 жилийн турш бусад орны залуустай мөр зэрэгцэн оюуныхаа хүчийг үзэж, чамлахааргүй амжилттай сайн явна. Технологийн фронтын галын шугам дээрх эгэл нэгэн цэрэг.

-Таны намтрыг харахад Японд "Хүний тархины цус алдалтыг мониторинг хийх” чиглэлээр эмнэлгийн компьютерийн ухаанаар докторын зэрэг /PhD/ хамгаалсан юм билээ. Тэгээд мөн энэ чиглэлээрээ Харвардын Анагаах ухааны их сургууль, Кеймбриж хотын Массачуестийн технологийн дээд сургуулийн хамтарсан Анагаах ухаан, технолoгийн тэнхимд пост-доктороор судалгаа хийсэн гэсэн. Судалгааны үр дүн, ач холбогдлын талаар танилцуулахгүй юу?

-Анагаах ухааны салбарын судалгааны ажил далайц их, хамрах хүрээ өргөн тул хувь хүний ганцаарчилсан тоглолт ач холбогдолгүй байдаг. Харин багийн тоглолт хийж, олны хүчээр амжилтад хүрдэг салбар. Багийн тоглолтоор хийсэн их ажлын өчүүхэн хэсэг л миний оруулсан хувь нэмэр. Тодруулж хэлэхэд пост-доктор нь докторын зэрэг авсан хүмүүс аль нэгэн сургуулийн судалгаанд оролцож, 1-3 жил ажиллаж сурснаа баталгаажуулж, өөрийгөө хөгжүүлэхийн ялдамд ирээдүйн ажлаа сонгодог тийм нэгэн дамжлага юм. Миний хувьд тус хоёр их сургуулийн дундын хөтөлбөрт сонгон шалгаруулалтаар орсон явдал. Японд байхдаа тэр сонгон шалгаруулалтад оролцож тэнцсэн. Америкт сурч, амьдрах зардлыг Японы Фүжицү компани даасан юм. Судлаач эрдэмтний харьяалал маань Харвардын их сургуульд, судалгаандаа зориулан суралцах бааз нь Массачусетсийн технологийн дээд сургууль, байрлаж байсан тэнхим маань Харвардын анагаах ухааны их сургуулийн судалгааны бааз болдог Бригмийн эмэгтэйчүүдийн эмнэлгийн Радиологийн тэнхим байсан.

Америк маягийн бүтэц бол үхрийн бөөр мэт олон зүйлийн цуглуулга байдагт ер гайхах хэрэггүй. Ингээд өөр хоорондоо чамгүй зайтай дээр нэр дурдсан гурван газрыг өдрийн нэг гороолдог ажилтай байлаа. Хийж байсан судалгааны төсөл бол Массачусетсийн ерөнхий эмнэлэг, Без израилийн хүүхдийн эмнэлэг, Нью Энгландийн анагаах ухааны төв, Бригмийн эмэгтэйчүүдийн эмнэлгийн мэдээллийн төвлөрсөн санг байгуулах нүсэр том ажил байв. Хэдэн зуун хүний олон жилийн их хөдөлмөрийг шингээсэн том төсөл байсан. Түүний зөвхөн нэг гишүүн нь болоод өөрт ногдсон ажлаа жил хагас орчим хийсэн юм. Би бол тийм сүрхий амьтан ер байгаагүй. Зөвхөн өөрт ногдсон ажлаа цаг тухайд нь хийдэг нарийн мэргэжилтэн байв. Шаардлагатай сэдвээрээ МИТ-д хичээл авч байсан. Номын санд бол их удаан цагаар чилтлээ суусан. Их мэдлэгтэй хүмүүсийн бөөрөнд наалдаж, эрдэм мэдлэгээс нь чадал чинээгээрээ л халбагадсан даа.

Харвардад жилд 300 орчим гадаад оюутнаас ярилцлага авдаг, түүнд тэнцсэн 50 гадаад пост-докторын нэг нь байв

-Америкт сурч, амьдрах зардлыг Японы Фүжицү компани даасан гэж байна. Япон хүмүүсийн итгэлийг олж, компаниасаа тэтгэлэг хүртэл авчээ?

-Тухайн үед Харвардад жилд 300 орчим гадаад оюутнаас ярилцлага авдаг, түүнд тэнцсэн 50 гадаад пост-докторын нэг нь би байв. 18 сарын хугацаатай сургах зардлыг Харвардын их сургууль даахаар болж, харин би амьдрах зардлаа өөрөө олох шаардлагатай болсон юм. Тэгсэн манай япон багш "Харвардад хүссэн болгон нь тэнцээд байдаггүй юм. Хэрвээ чиний ажиллаж буй компаниас тэтгэлэг олж өгч чадахгүй бол би чамд сар бүр 3000 $ өгч байна” гэж хэлж байсан. Хүсэлт гаргасан ёсоор компани ч надад тэтгэлэг олгохоор болсон.

Ер нь сайн хүнтэй таарах эсэх нь хувь заяанаас, бусдын итгэлийг олох нь хувь хүний мэдлэг чадвар, мэдрэмж, зан авираас нь хамаарна гэж боддог. Японд сурахад надтай дандаа сайн багш нар таарсан. Тиймд би өөрийгөө их азтай хүн гэж бодож явдаг. Багштайгаа таарахгүй зовж яваа гадаад оюутантай бишгүй л таарч явлаа. Буурай орноос ирсэн молхи оюутан намайг зөв үзэж, зөөлөн харж явсан япон багш нартаа өнөөг хүртэл баярлаж явдаг.

Харвард ч бай, MIT ч бай тэдний шалгуурт "нийцүүлэх” албагүй, өөрийн зарчмаа хадгалж үлд

-Харвард, Массачуестад пост-доктороор сурахад өндөр шалгууртай байв уу?

-Харвард, Массачуестад пост-докторын орон тоо нээгдэх зарлалыг олж хараад, "Монгол хүн зорилгоо өндөр тавих хэрэгтэй. Хэрвээ чадахгүй бол тэр зорилгоосоо нэг шатаар бууна" гэсэн тэмүүллээр анкетыг нь бөглөсөн. Тэгээд намайг тоож, сонирхсон профессор нь Токиогийн Анагаах ухааны шүдний эмнэлгийн (Икашика) их сургууль дээр ярилцлагад урьсан. Ярилцлагад бэлдээд орлоо. Хэдэн сарын дараа Харвардаас тэнцсэн гээд хариу ирсэн. Энэ бол 21 жилийн өмнө болсон үйл явдал. Одоо постдокторт сурах зарчим хэрхэн өөрчлөгдсөнийг сайн мэдэхгүй байна. Ганц пост-докторын хуваарь дээр олон зуун хүн өрсөлддөг, сонгон шалгаруулалт нь профессорын тааллаар болдог. Миний давуу тал бол нэгд, англи хэлээр өөрийгөө илэрхийлэх чадвар, хоёрт, илтгэх урлагийг эрт эзэмшсэн тул ярилцлагаа сайн өгсөн. Гуравт, эрдэм шинжилгээний сэтгүүлд нийтлэлүүд хэвлүүлсэн, дөрөвт, Японы боловсролыг Америкт өндрөөр үнэлдэг, тавд үнэн сэтгэлээсээ ярилцлагын асуултад хариулсан зэрэг байсан болов уу.

Миний хувьд англи хэлийг Орост оюутан байхдаа эхэлж үзээд, 1990 онд Америкт сурахын тулд TOEFL өгч байсан. Мөн Новосибирскийн цахилгаан техникийн дээд сургуульд (НЭТИ) сурч байхдаа оройн цагаар илтгэх урлагийн хичээлд суудаг байсан.

Ярилцлага өгөхдөө гулгаж тэшээд, эсвэл хүний ам дагуулаад навталзаад байхгүй, Өөрийн хүсэл мөрөөдлөө товч тодорхой, цэх шулуун, өөртөө бүрэн итгэлтэй илэрхийлэх нь чухал юм билээ. Харвард ч бай, MIT ч бай тэдний шалгуурт "нийцүүлэх” албагүй, өөрийн зарчим болох хүсэл зорилго мөрөөдөл, өөрийн сайн зан чанараа хадгалж үлдэх хэрэгтэй гэсэн санаа юм.

Сайн хүнтэй таарах, эсэх нь хувь заяанаас, бусдын итгэлийг олох нь хувь хүнээс хамаарна

Баатар

-Ер нь Япон хүмүүсийн ажлын арга барил, гол зарчим юу байдаг вэ. Та Японд ажиллаж, сурч байх хугацаандаа мэргэжлийн академик чадвараас гадна хувь хүн талаасаа юуг сурч, мэдсэн бэ?

-Япон хүний зан чанар нь цэцэрлэгт байхаасаа төлөвшдөг гэж боддог. Японд хүүхдээ өсгөсөн болохоор үүнийг баттай хэлж чадна. Бас нэгэн сайн тал нь япончууд шинто (бөө талдаа) ч бай хотокэ (бага хөлгөн талдаа) ч бай хооронд нь ялгахын аргагүй холилдсон, бурханы шашинтай хүмүүс. Япон хүний аливаад тэвчээр хүлээцтэй, зорьсондоо тууштай, насан туршдаа хөдөлмөрч зэрэг нандин чанаруудаас нь сурахыг чармайсан. Одоо ч чармайсаар л явна. Би урд өмнө Монголын түүх соёлдоо тийм ч сүрхий анхаарал тавьдаг хүн байсангүй. Япончуудаас сурсан нэг нандин зүйл бол төрөлх хэл соёлоо нүдний цөцгий мэт хайрлах, түүхээ мэдэж, соёлын өвөө хайрлаж, хамгаалж, улмаар дэлгэрүүлэх, уламжлал тэмүүлэлтэй болсон. Япон хүн гэж хэн бэ гэдгийг олж мэдээд чухам монгол хүн гэж хэн бэ, монгол соёл гэж юу юм бэ зэргийг эргэцүүлэн бодож, өөрийгөө олж, ухамсарлах боломж надад олдсон юм. Аливаад хандах хандлагыг япончуудаас л сайн сурсан, сурсаар ч байгаа гэж боддог. Үнэндээ Японд сураад миний оюуны ертөнц тэлж, ухаан минь задарч хөгжсөн шүү.

-Цахиурын хөндийд хэзээнээс ажиллаж эхэлсэн бэ?

-Постдоктор хийсний дараа академик хэвээр үлдэх үү, аль нэгэн хувийн салбарт мэргэжлээрээ ажиллах уу гэсэн хоёр сонголтын нэгийг сонгох шаардлага тулгарсан юм. Миний хувьд академик сонголт хийх нөхцөл олон талаараа хараахан бүрдээгүй байсан тул МТ-ийн салбарт гарч, өөрийн мэргэжлээрээ ажиллахаар шийдсэн. Тэгээд саналаа удирдагч профессортоо хэлэхэд, миний саналыг ихэд хүндэтгэлтэй хүлээн авч, хэрхэн хувийн компаниудад орох талаар надад зөвлөсөн. МИТ кампус дээр ирж, компаниа танилцуулдаг боловсон хүчний ажилчдын илтгэлийнх нь дараа уулзаад, анкетаа тэдэнд өгч эхэлсэн. Тэр үед миний гол тавьсан болзол бол гадаадын иргэдэд ажлын виз олгодог компанийг олох явдал байлаа. Цалингийн санал бол тийм чухал биш санагдсан хэрэг. Тэгээд хэд хэдэн компанид ярилцлага өгөөд, мэдээллийн сангийн программ хангамж хийдэг Оракл компанийн охин компани болох Кийтекс хэмээх старт аппд орох боллоо. Энэ компанийг Ораклын Америк дахь СЕО байсан Гарри Кенниди, СТО байсан Жефф Вокер гэдэг хоёр хүн байгуулсан, удалгүй нэр нь Тэнфолд болж солигдсон. Энэ компанид дотком крашийн үеэр дампууртал нь дөрвөн жил ажиллав. 2001 оны Есдүгээр сарын 11-ний хэрэг /АНУ-ын Нью Йорк ба Вашингтон хотууд руу Аль Кайда террорист байгууллагын гишүүд халдлага хийж дөрвөн зорчигч тээврийн онгоцыг булаан эзэлж Дэлхийн худалдааны төв өндөр барилга ба Пентагоны төв байрыг мөргөж нураасан/ гарах үед Америкт их зүйл өөрчлөгдсөн, олон мянган пүүс, компани үүдээ барьсан. Манай компани ч мөн бизнесээ алдаж эцэстээ дампуурсан юм. Компани маань 1200 хүнээ зургаан удаагийн цомхтголоор дамжин халсаар ердөө 30 хүнтэй үлдээд, эцэстээ хаалгаа барих тэр мөчид манай нэгэн үйлчлүүлэгч болох Оолстэйт даатгалын компани бизнесээ хамгаалахын тулд биднийг ажилд авч, Цахиурын Хөндийд шинэ салбараа нээсэн юм. Одоо энэ компанийнхаа МТ салбарт програм хангамжийн ахлах инженерээр 16 дахь жилдээ ажиллаж байна. Өрсөлдөөний энэ хүнд нийгэмд өдий болтол амь зууж ирэхэд, эмээгийн маань олгосон ясны хөдөлмөрч зуршил, шинжлэх ухаанд суурилсан орос боловсрол, Японд олсон туйлбартай, тэвчээртэй зан чанарууд мэдээж тус нэмэр болсон. Америкт ажиллаж хөдөлмөрлөж буй тул англи хэл сайтар сурах нь амжилтын үндэс болно. Үүнтэй нэгэн адил Монголд амьдрах хүнд бол монгол хэлээ хичээнгүйлж сурах нь амжилт гаргахын эхний алхам шүү.

-Одоо Оолстэйт даатгалын програм хамгамжийн компанид зөвлөх мэргэжилтнээр ажиллаж байгаа гэсэн. Яг ямар чиглэлээр хэрхэн ажиллаж байна вэ?

-Тэнфолд компаниасаа уламжилж авсан технологио улам хөгжүүлж, цаг ямагт сайжруулж, шаардлагатай зүйлсийг нь сэлбэн шинэчилж, орчин үеийн технологийн хөгжилтэй алхаа нийлүүлнэ. Энэ л бидний гол ажил юм. Цаг ямагт шинэ юм сурч, шинэ дэвшилтэй зүйлийг уламжилт технологидоо нэмж сайжруулна гэсэн үг. Миний ажлын онцлог гэвэл дарга болоод дээш дэвших дургүй, төслөөс төсөлд ажиллаж шинээр сурч шинийг бүтээгээд явж байна. Хийж бүтээснийхээ хэрээр л цалин хөлсөө авна. Дарга болоод дэвшсэн хүмүүс технологиос холдоод мэргэжлээрээ амархан зэвэрчихдэг юм. Эвэртэн туруутантай хэт ойртож сул талаа амархан таниулах тул ажлын байраа алдах осолтой. Нэгэнт энэ орны хөрсөн дээр ургаж цэцэглээгүй хүн тул технологио л барьсан нь аминд өлзийтэй гэж боддог юм.

-Манай мэдээллийн технологийн инженерүүд бүтээгдэхүүн хийж гадаад зах зээлд гаргах боломж хэр байдаг вэ. Ер нь Монголд МТ-гийн салбарыг хөгжүүлэхэд ямар гаргалгаа байна вэ?

-Энэ талаар надад тэгж, ингэж чадна гэсэн ямар нэгэн төсөөлөл алга байна. Миний бодлоор манайд гадаадын зах зээлд гарч өрсөлдөх хэмжээний технологи эзэмшин мэргэжилтэн тийм олон биш, тэднийг гаргаж ирэх лоббины групп бүрэлдээгүй, тэгээд энэ салбар улс төрчдөөс хамаарч байгаа өнөөгийн нөхцөлд тийм амар бүтэхгүй л байх. Монгол бичгийн тэгийг дэлхийн стандартад оруулах гэхэд өөрийнхөө хүмүүсийг дэмжихгүй, төр засгийн хэмжээнд Хятадын боловсруулсан хувилбарыг хүлээн авах янзтай болсон байна. Ийм аар саар зүйлээ улс орон дотроо хамтраад шийдэж чадахгүй байхад дэлхийд гарна, гаргана гэж юу байх билээ дээ. МТ салбарыг хөгжүүлэх эсэх нь тус бодлогыг Монголд барьж буй хүмүүсээс шууд хамаарна.

-Өндөр хөгжилтэй оронд ажиллаж, амьдарч байгаа хүний хувьд эх орноо хөндлөнгийн нүдээр ажиглаж чаддаг, хөгжүүлж өөрчлөх шаардлагатай байгаа талуудад нь илүү гярхай байдаг шиг санагддаг. Таны хувьд юуг өөрчлөх юмсан гэж боддог вэ?

-Монгол хүн төлөвшиж хүн болох систем нь доголдолтой байгаа учраас улс төрчид бүхнийг мэддэг, хийдэг, чаддаг дүрд тоглодог болсон юм шиг ээ. Улс төрчид ичих булчирхайгүй болж, мэднэ, чадна гэж аль ч салбарт сэлж ороод, самардаг болсноос болж манай улсад мэргэжлийн салбарууд сэхээ авахын аргагүй элгээрээ хэвтжээ гэж би харж байна. Энэ бол улс төрд орж ирсэн хүмүүсийн боловсрол, мэдлэг чадвар, жудаг хэт их унасантай шууд холбоотой. 30-аад жилийн турш боловсролын салбарыг хэн дуртай нь хутгаж самарсантай энэ бүхэн шууд холбоотой гэж би бодож байна. Боловсролын системийг эхлээд эрүүлжүүлэх хэрэгтэй байна. Эх хэлээ монгол хүн нэн түрүүн сайн сурах хэрэгтэй. Эх хэл нь төлөвшиж байж сая монгол хүн болж төлөвшинө. Төлөвшсөн монгол хүн нийгэмд гарахаараа сурч боловсроод, хийж бүтээгээд, цааш бие даагаад явчихна. Америкийн К14 (цэцэрлэгийн 2 жил, дээр нь сургуулийн 12 жил) хэмээх дунд боловсролын бүтэн систем нь хувь хүнийг хөрөнгөтний өрсөлдөөнт нийгэмд бие даан амьдрахад дасгаж төлөвшүүлэхийн тулд эх хэлээ нягт нямбай, урт удаан хугацаагаар заадаг. Эх хэлээрээ чадмаг уншиж, бүрэн ойлгож, төгс сайн бичиж, чөлөөтэй ярьж, бусдад өөрийгөө бүрэн ойлгуулж, бусдыг төгс ойлгодог болгосны дараа сургуулийнхаа сүүлийн хэдэн жилд ерөнхий эрдмээ шахаж үзээд, амжилт гаргасан нь их дээд сургуульд орж, их сургуулийн эхний хоёр жил ерөнхий эрдмээ хоёр жил гүйцээж сураад, үлдсэн хоёр жилдээ мэргэжлээ үзээд төгсдөг. Цаашид амжилттай сурах боломжтой нь дээшээ шигшигдээд явдаг. Манайд сургалтын систем буруу тавилттай байгаагаас болоод сурах ёстой зүйлээ цаг тухайд нь сураагүй залуус их дээд сургуульд ороод үр дүнгүй төгсөөд, ажлын зах зээлд гараад, аль ч талаараа гологдож байна. Үүнийг нэн даруй өөрчилж эрүүлжүүлэх хэрэгтэй байна. Тэгж байж сая цааш хөгжлийн тухай ярих болно. Монгол орны хөгжлийн анхны алхам нь эхлээд монгол хүн болж төлөвшин тогтнох явдал юм.

-Салбарын хүний хувьд шинжлэх ухааны салбарыг хөгжүүлэхэд ямар бодлого чухал вэ. Монголд шинжлэх ухааны салбарыг хөгжүүлэхэд ямар боломж байна вэ?

-Дээр хэлсэнчлэн Монголд аль ч салбарыг хөгжүүлэхэд мэргэжлийн хүмүүс л тухайн салбараа удирдах хэрэгтэй байна. Харин одоо улс төрчид томилогдож очоод мэргэжлийн байлгууллагыг самрах, намын харьяаллаар мэргэжлийн боловсон хүчнийг халах сэлгэх асуудлыг эцэслэх шаардлагатай байна. Монгол бол маш жижиг орон, ямагт боловсон хүчний хомсдол дутагдалтай байдаг. Америк маягийн хэт том ардчилал манайд огт зохихгүй байна. Таарсан таараагүй бусдаас хуулдгаа одоо болимоор байна. Хөгшид маань хэзээнээс "хэрээ мэдэж яв, бяраа мэдэж өргө" гэдэг дээ. Энэ л зөвхөн шинжлэх ухаан гэлтгүй бүх салбарыг хөгжүүлэх гол зарчим байх ёстой.

Батар

Монгол хэлтэй ч харь сэтгэлтэй хүмүүс олшрох вий гэдгээс л болгоомжилдог

-Мэргэжлийн карьерын хажуугаар, өөрийн сонирхол болох түүхийн ухааныгсудалдаг. Энэ хоёр чухал ажлыг хооронд нь цалгардуулалгүй хэрхэн амжуулж, ажил амьдралын балансаа хэрхэн зохицуулж ямар төлөвлөгөөгаар ажилладаг вэ?

-Монгол хэлэнд хос морьтон хол явдаг гэдэг. Цөөн хүн амтай манай улсад хэрвээ чадвал хүн хоёроос дээш мэргэжилтэй байвал нэн сайн. Америкт хос мэргэжлийг "double major” гэдэг. Эхний мэргэжлээрээ чөлөөнд суухаараа хоёр дахь мэргэжлээ хобби болгон сэргээдэг нь олон бий. Тэр замаар л явж байна. Чөлөөнд суутлаа хоёр дахь мэргэжлээ бэдэрч олохын тулд одоо заваараа сураад л явж байна. Амралтын цагаасаа хэмлэн байж шинийг сурч хийж явна. Энэ нь мөн тархиа амраах, нэгэн хэвийн амьдралын давтамжаа өөрчлөх сайхан боломжийг надад олгодог.

-Станфорд, Бэркелей дэх Калифорнын их сургуулиудад түүх судлаач, эрдэмтнээр ажилласан замналаасаа хуваалцахгүй юу?

-Олон жил сургууль соёлоор явсан хүний хувьд ийм нэртэй хоёр том сургууль саахалтын зайнд байхад ядаж номын санг нь ашиглах, цаашлаад хичээл авах хэрэгтэйг ойлгосон. Америкт бол сурахад сэтгэлийн хязгаар байна уу гэхээс насны хязгаар үгүй. Тэгээд сурч боловсрох боломж олохоор өөрт буй лоббигоо хэрэглэсэн дээ. Харвардад танилцсан монгол хэл шинжээч, профессор Жэймс Боссон багштай уулзаад, өвөг монголчуудын талаар судалгаа хиймээр байна, та намайг Бэркли дэх Калифорнийн их сургуулийн хөтөлбөрт оруулж туслаач гэж гуйсан юм. Ингээд Боссон багш намайг тус сургуулийн Зүүн Ази судлалын хүрээлэнгийн захирал Роберт Скалапино гуайтай танилцуулахад, хүрээлэндээ судлаач эрдэмтнээр бүртгэж авсан. Тэгж би тус сургуулийн номын сангуудыг ухах, хичээл лекцэд суух боломжтой болсон доо. Тэр судлаач эрдэмтний статусыг жил бүр сунгадаг, хүрээлэн маань надаас олон юм шаарддаггүй байсаар дөрвөн жил явлаа. Скалапино гуай өөд болсноос хойш статусаа сунгуулж чадсангүй. Эргээд чөлөөнд гарсан Боссон багштай яриад, түүнтэй хамт 1960-аад онд Бэрклид Монгол толь бичгийн төсөл дээр хамт ажиллаж байсан, Стэнфордын их сургуулийн Зүүн Азийн хэл соёл судлалын тэнхмийн профессор, нэрт хятадч эрдэмтэн Алберт Дийн багштай танилцуулав. Түүний эрдэм шинжилгээний туслах (proxy) гэсэн статустай, ахиад дөрвөн жил явж, номын санг нь сайтар ашиглаж авлаа. Дийн багш маань тэнхимдээ ажиллахаа байсан тул дахиад тэр статусаа алдав. Гэвч дотор нь ороод олон жил явж ирсэн тул Стэнфордод дэлхийн соёл иргэншлийн ангийг оройгоор төлбөртэй авч бас дахин дөрвөн жил сурсан.

-Түүх судлалын чиглэлээр хийсэн томоохон судалгаа, тэднээс онцлон дурьдвал?

-Юань гүрнээр судалж эхэлж байгаад, Д.Наваан багш тэргүүтэй монгол эрдэмтдийн санал болгосны дагуу өвөр монгол хятан нарын талаар судалгаагаа шилжин хийж байна. Нэг ном гаргах санаатай ч сэдэв хүнд тул гараас мөд гарахгүй шинжтэй сууна. Дийн багшид хэлэхээр болоогүй байна, сайн судал гэх юм. Багш маань "Зургаан төр" номоо 18 жил бичсэн гэж хэлээд санааг минь амраачихсан. Онгорхойн дотор уужуу гэдэг л болоод байна. Харин орчуулгын чанартай Да Ламын намтар, Уянгын хүрээний түүх гэсэн хоёр ном маань хэвлэхэд бараг бэлэн болсон доо. Тодруулах л жаахан юм бий. Эрдэм шинжилгээний цувралуудад нийтлүүлсэн хэдэн өгүүллэг бий.

-Монгол ухаан, монгол зан заншлын тухай "Миний өссөн монгол ахуй” ном бичсэн юм билээ. Энэ номынхоо гол санааг, яагаад бичих болсон түүх, номд ишилсэн сонирхолтой түүх, сургаалаас хуваалцахгүй юу.  Бидэнд монгол ахуй соёл яагаад чухал вэ, ирээдүй хойч болсон бид сэтгэлдээ юуг бодож, санаж, тунгаж явах учиртай вэ?

-Буурай ээжийг өөд болсны хойно энэ номыг гурван жилийн турш сайтар тунгаан бодож бичсэн, миний оюуны охь байгаа юм. Учир нь ахуй бол хүнээ дагаад өөрчлөгддөг, 40 жилийн тэртээх нүүдэлчдийн ахуй эзнээ дагаад балран алга болж, түүнийг дагаад тэр үед хэрэглэж байсан үг хэл мартагдаж буйг анзаараад, мэдэх бүхнээ хожимдсон ч гэсэн номд бичээд, дэвтэрлэн үдэж хойч үедээ үлдээхийг зорьсон юм. Зарим зүйлийг тайлбарлахдаа угсаатны зүй, зан үйлийн талаас шигтгээ хийсэн. Ном маань олон хүнд хүрсэнд баяртай байгаа. Монгол хэлний эрдэмтэн, ардын багш Ш.Чоймаа, нэрт зохиолч, МУСГЗ До. Цэнджав гуай зэрэг алдар нэртэй хүмүүс урам хайрласанд бүр их баяртай байна. Монгол нутагт монгол хүн оршин буй өнөө цагт монгол хэл, монгол соёл бидэнд хамгаас хэрэгтэй байна. Хүн бүр л эх хэл, үндэсний соёлоо хайрлаж дэлгэрүүлэхийг хичээх нь чухал. Номынхоо арын хавтсанд Хувилай сэцэн хааны захиасыг би зориуд оруулсан. Сэтгэл зарахгүй бол аливаа зүйл бүтэхгүй гэдэг үг байдаг. Сэтгэлийг нь захирвал бие хаа холдох вэ гэсэн санаа. Тэр сургаалаар бол сэтгэл байваас монгол хүн Монгол Улсаа мандуулна. Монгол хэлтэй ч харь сэтгэлтэй хүмүүс олшрох вий гэдгээс л би болгоомжилдог.

-Амжилттай яваа хүмүүс ихэнхдээ хэн нэгнээс үлгэр дууриал, урам зориг авдаг гэдэг шүү дээ. Таны хувьд хэнээс эсвэл юунаас урам зориг, үлгэр дууриал авдаг вэ?

-Эх оронч үзлийг Б.Ринчен доктороос, эх хэл соёлоо хайрлахыг Ц.Дамдинсүрэн академичаас, Монголын археологийн нууцсыг тайлах хүслийг Д.Наваан багшаасаа, Бурханы шашныг дээдлэх ухааныг Банжаагаасаа, бусдыг хайрлах сэтгэлийг буурайгаасаа гээд л хөвөрнө дөө. Монголчууд бидний цээжинд Чингис хаан гэдэг нэгэн шүтээн байдагт бат итгэдэг.

Сурахад насны хязгаар үгүй, харин сэтгэлийн хязгаар буй

-Таны хувьд амьдралдаа авч байсан хамгийн сайн зөвлөгөөг хэн өгсөн бэ?

-Буурай ээж минь байлаа. Тэгээд ээж минь байв. Одоо хань минь л байна даа.

-Амьдралдаа хийж байсан хамгийн том бүтэлгүйтэл, түүнээс авсан сургамж тань юу вэ?

-Түүхч болох хүсэлдээ хүрээгүй тул одоо хүртэл түүх судалсаар чардайж явна. Өөрийнхөө хүслийнхээ хар гэрт хорьсон. Энэ л миний амьдралын хамгийн том сургамж.

-XXI зуунд залуу хүний гол өрсөлдөх чадварыг та юу гэж тодорхойлох вэ? Таны хувьд ямар чиглэлд өөрийгөө илүүтэй хөгжүүлж байна вэ?

-Мэдээллийн энэ зуунд аль болохоор сатаарч, төөрөхгүй зөв мэдээллийг цаг алдалгүй олж авах, түүндээ тулгуурлаж өөрийгөө өдөр тутам бага багаар хөгжүүлэх тийм мэдрэмжтэй байх явдал юм. Би өдөр бүр нэг шинэ зүйлийг заавал сурах замаар өөрийгөө хөгжүүлэхийг хичээдэг. Сурна гэдэг сэтгэлийнх байдаг. Насны хязгаар чухал биш.

-Таны алсын хараа, цаашдын зорилго төлөвлөгөө юу байна вэ. Монголдоо ирэх бодол байна уу. Ямар судалгаан дээр ажиллаж байна вэ?

-Би нэг их холын бодол төлөвлөсөнгүй. Монгол уламжлалаар бол би тэгнэ, ингэнэ гээд байдаггүй. Дотроо бодолтой, дороо суурьтай явахыг хичээдэг. Өвчин зовлонгүй, эрүүл мэнд явбал бусад нь болно доо гэж боддог юм. Хүүхдүүддээ боловсрол олгох гэсээр яваад харьд удлаа. Эндээ хэсэг байх нь судалгаа хийх боломжийг олгох юм даа.

-Эцэст нь, таны зүгээс залуучуудад юуг захиж хэлэх вэ?

-Шударга, тусч нинжин сэтгэлтэй, сурах мэдэхийн төлөө өөдрөг тэмүүлэлтэй, туйлбартай бас тэвчээр хатуужилтай байх нь чухал. Залуу насанд эрдэм сурах, сурах аргаа эрт эзэмших нь хойчид улам ашигтай болдог. Хүн аливаа зүйлийг нэг дор сурдаггүй, бага багаар ахиж сурдаг гэдгийг бүрэн ойлгож сайн санаж явах хэрэгтэй. Одоо ч би сурсаар л явна. Эцэст нь залуустаа аминчлан хэлэхэд "Бусдын гар хөл бүү бол. Өөртөө бүрэн итгэлтэй бай" гэж хэлмээр байна. Ардын гэсэн тодотголтой болгонд анхааралтай хандаж байгаарай. Олон зууныг дамжиж шалгарч үлдсэн эрдэнэ байдаг юм шүү.

-Сонирхолтой сэдвээр ярилцсан танд баярлалаа

Эх сурвалж: itoim.mn

More 265 0

Category: Мэдээ мэдээлэл, Ярилцлага

Хятадаар дөтлөх үү, Оросоор тойрох уу

Posted By: adminon: May 19, 2014In: DesignNo Comments

{short-story limit="150"}... Дэлгэрэнгүй

Хятадаар дөтлөх үү, Оросоор тойрох уу

Author: zulaa on 2018/09/27, 15:14 [rating-type-1]

[/rating-type-1] [rating-type-2]

[rating-plus][/rating-plus]
- 0
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5

[/rating-type-2] [rating-type-3]

[rating-minus][/rating-minus]
- 0
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
[rating-plus][/rating-plus]

[/rating-type-3]

Тавантолгойн нүүрсийг гуравдагч зах зээлд гаргаж, үнэд хүргэх гурван ч хувилбарыг зураглаж үзээд, хэрэгжиж амжаагүй байтал дөрөв дэх нь мэндэлжээ. Уг нь Тавантолгойн ордоос хамгийн ойр далайд гарах гарц бол БНХАУ-ын Тьянжин, Хуанхуа боомтууд гэж үзэж ирсэн.

More 174 0

Category: Онцлох мэдээ, УУЛ УУРХАЙ

Дорнод их сургуулын баг тамирчид тусгай байранд шалгарчээ

Posted By: adminon: May 19, 2014In: DesignNo Comments

{short-story limit="150"}... Дэлгэрэнгүй

Дорнод их сургуулын баг тамирчид тусгай байранд шалгарчээ

Author: magnai on 2018/09/27, 14:57 [rating-type-1]

[/rating-type-1] [rating-type-2]

[rating-plus][/rating-plus]
- 0
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5

[/rating-type-2] [rating-type-3]

[rating-minus][/rating-minus]
- 0
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
[rating-plus][/rating-plus]

[/rating-type-3]

Увс аймгийн Хөдөлмөрийн дээд сургуулийн 20 жилийн ойн нэрэмжит, Монгол Улсын орон нутгийн мэргэжлийн боловсролын их, дээд сургууль,коллежийн оюутны "Универсиад-2018" спорт, урлагийн уламжлалт XXI их наадам есдүгээр сарын 20-23-нд Улаангом хотноо амжилттай болж өндөрлөлөө. Бүсийн оюутны спорт, урлагийн их наадамд МУИС-ийн Завхан сургууль, АШУҮИС-ийн Говь-Алтай аймаг дахь анагаах ухааны салбар сургууль, Увс аймгийн Хөдөлмөрийн дээд сургууль, Ховд их сургуулийн Баян-Өлгий аймаг дахь салбар сургууль, Ховд их сургууль, Дорнод их сургууль, МУБИС Архангай аймаг дахь багшийн сургууль болон БНХАУ-ын Күнзийн институтийн 300 гаруй төлөөлөгч оролцож, хурд хүч, авхаалж самбаа, авьяас чадвараа сорьсон юм. Тус наадамд Дорнод Их Сургуулийн Нийгэм Хүмүүнлэгийн салбарын багш С.Ариунбатаар ахлуулсан МУСТА, хөгжмийн боловсролын багш Х.Мөнхбаяр, СӨБ-ийн багш Т.Шинэцэцэг, Нийгэм Хүмүүнлэгийн салбарын багш Б.Баярчимэг, Соёл, олон нийт хариуцсан мэргэжилтэн М.Мөнхжаргал тэргүүтэй Дорнод их сургуулийн баг тамирчид өндөр амжилттай оролцлоо. Наадмын үеэр Монгол улсын орон нутгийн боловсролын их дээд сургууль, коллежийн оюутны бүсийн Универсиад их наадам нь сагсан бөмбөг, үндэсний бөх, шатар, модон бөмбөг, ширээний теннис гэсэн спортын 5 төрөл, урлагийн 6 төрөлд 8н их дээд сургуулийн 250 гаруй оюутан тамирчид өрсөлдлөө. Мөн наадмын үеэр "Оюутны хөгжил ба спорт” эрдэм шинжилгээний бага хурал, бүсийн оюутан мисс шалгаруурах тэмцээн, их дээд сургуулийн захиралуудын ажил хэргийн уулзалт ярилцлага зэрэг олон талт арга хэмжээ нэг дор амжилттай зохион байгуулагдлаа. ДОРНОД ИХ СУРГУУЛЬ-ийн баг тамирчидаас шатар /эмэгтэй/ төрөлд - Газрын тосны 3-р курс оюутан Саруулзаяа АЛТ, шатар /эрэгтэй/ төрөлд Бат-Эрдэнэ МӨНГӨ, гоцлол дууны төрөлд урлагийн боловсролын ангийн оюутан Пүрэвсайхан МӨНГӨ, Язгуур урлагийн төрөлд – 1-р курсын оюутан Ёсөнтөмөр АЛТ, гоцлол хөгжимд- Багш биеийн тамирын боловсролын 1-р курсын оюутан Гомбо ХҮРЭЛ, теннис эрэгтэй төрөлд Баттөгс АЛТан медаль, хосын төрөлд Баттөгс, Саруул-Эрдэнэ МӨНГӨн медаль, эмэгтэй сагс хүрэл медаль хүртэж багаараа тусгай байранд шалгарлаа. Универсиад оюутны спорт, урлагийн их наадам нь их дээд сургууль, коллежийн оюутнуудын дунд жил бүр зохион байгуулагддаг оюутан багш нарын харилцан ойлголцлыг бэхжүүлэх, туршлага солилцох, тухайн орон нутгийг танин мэдэх, оюутны авьяас чадварыг нээн илрүүлэх, хөгжүүлэх зорилготой юм. Энэ удаагийн универсиад их наадамд баруун бүсийн их дээд сургуулиудаас гадна зүүн бүсийн их сургуулиуд оролцсоноороо онцлогтой байлаа. Наадмын хаалтын үйл ажиллагааны үеэр баруун бүсийн оюутны спортын холбооны ерөнхийлөгч М.Банзаагаяа, Увс аймгийн хөдөлмөрийн дээд сургуулийн захирал Ц.Лумжав нар "Универсиад-2019” XXII их наадмыг зохион байгуулах эрх бүхий тугийг Ховд их сургуулийн Баян-Өлгий аймаг дахь салбар сургуулийн захирал Ж.Хиналганд гардуулан өгсөн юм.

More 176 0

Category: Онцлох мэдээ, Дорнод мэдээ

ФОТО: Монгол улсын бахдам сайхныг гадны сайт ийнхүү онцолжээ

Posted By: adminon: May 19, 2014In: DesignNo Comments

{short-story limit="150"}... Дэлгэрэнгүй

ФОТО: Монгол улсын бахдам сайхныг гадны сайт ийнхүү онцолжээ

Author: zulaa on 2018/09/27, 14:57 [rating-type-1]

[/rating-type-1] [rating-type-2]

[rating-plus][/rating-plus]
- 0
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5

[/rating-type-2] [rating-type-3]

[rating-minus][/rating-minus]
- 0
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
[rating-plus][/rating-plus]

[/rating-type-3]

Нью-Йорк хотосс гаралтай гэрэл зурагчин Фредерик Лагранж сүүлийн 17 жилийн хугацаанд 13 удаа манай улсад зочилсон бөгөөд энэ хугацаад Монгол орны онцлог, ард иргэдийн амьдрал, байгаль цаг уур зэрэг сонирхолтой зургийг авсаар иржээ.

More 167 0

Category: Онцлох мэдээ, Фото мэдээ

Петрочайнагийн тээврийг зогсоосон Засаг дарга М.Бадамсүрэнг дарамталж эхэлжээ

Posted By: adminon: May 19, 2014In: DesignNo Comments

{short-story limit="150"}... Дэлгэрэнгүй

Петрочайнагийн тээврийг зогсоосон Засаг дарга М.Бадамсүрэнг дарамталж эхэлжээ

Author: magnai on 2018/09/27, 14:17 [rating-type-1]

[/rating-type-1] [rating-type-2]

[rating-plus][/rating-plus]
- 0
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5

[/rating-type-2] [rating-type-3]

[rating-minus][/rating-minus]
- 0
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
[rating-plus][/rating-plus]

[/rating-type-3]

Дорнод аймгийн Засаг дарга М.Бадамсүрэн уржигдар захирамж гаргаж, Петрочайна Дачин Тамсаг компанийн үйл ажиллагаа явуулж буй Тосон уулын 19 дүгээр талбайгаас Бичигт, 21 дүгээр талбайгаас Баянхошуу боомт хүртэлх газрын тосны тээврийг зогсоосон байна.

Учир нь, Петрочайна Дачин Тамсаг компани Монгол Улсын Засгийн газартай байгуулсан бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ, аймгийн Тамгын газар, Газрын тосны газартай байгуулсан гурван талт Санамж бичигт тусгасан заалтаа мөрдөж авто зам бариагүй бөгөөд орон нутгийн бэлчээрийг талхлан олон салаа зам үүсгэж хөрсийг доройтуулсан бөгөөд иргэдийн эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлөх болсон нь улсын байцаагч нарын дүгнэлтээр тогтоогджээ.

Иймд тус компанийг энэ онд багтаан газрын тос тээвэрлэх зориулалтын авто замаа барих, олон салаа зам гарган тээвэр хийж байгаль орчин сүйтгэсэн тул нөхөн сэргээх үүргийг Дорнод аймгийн Засаг дарга М.Бадамсүрэн үүрэг болгожээ.

Дорнод аймгийн Чойбалсан хотоос зүүн тийш 220 км-т орших Тосон-Уулын 19 дүгээр талбайд 179 сая, Тамсагийн 21 дүгээр талбайд 127.5 сая тоннын газрын тосны батлагдсан нөөцтэй.

Петрочайна Дачин Тамсаг ХХК Тамсагийг сав газраас түүхий газрын тос олборлох хугацаа нь 20 жил бөгөөд үүнээс одоо 14 жил үлдээд буй аж. Нийт 306 сая геологийн баталгаат нөөц батлуулснаас 113 сая тонн буюу 34 хувийг ашиглаад байгаа юм.

Дээрх захирамжууд гарснаас үүдэн М.Бадамсүрэнг "дээрээс нь” дарамталж байгаа тухай эх сурвалжууд хэлж байна. Петрочайна компани жилд нэг сая тонн газрын тосыг Дорнод аймгаас БНХАУ-д экспортолдог. Энэ нь Монгол Улсын газрын тосны экспортын 93 хувийг эзэлдэг. Гэвч олон жил Монголоос газрын тос олборлож буй Петрочайна Дачин тамсаг компани тээврийн зам барих, Мэнэнгийн талыг нөхөн сэргээх үүрэгтээ хангалтгүй хандаж ирсэн билээ.

https://newspress.mn/

More 382 0

Category: Онцлох мэдээ, Дорнод мэдээ

"Хүннү рок” урсгалыг бий болгожээ

Posted By: adminon: May 19, 2014In: DesignNo Comments

{short-story limit="150"}... Дэлгэрэнгүй

"Хүннү рок” урсгалыг бий болгожээ

Author: munkhbat on 2018/09/27, 11:38 [rating-type-1]

[/rating-type-1] [rating-type-2]

[rating-plus][/rating-plus]
- 0
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5

[/rating-type-2] [rating-type-3]

[rating-minus][/rating-minus]
- 0
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
[rating-plus][/rating-plus]

[/rating-type-3]

Монголын урлагын ертөнцөд цоо шинэ хамтлаг, цоо шинэхэн урсгал мэндэлжээ.

Тодруулбал МУГЖ Б.Дашдондог "Хү” нэртэй хамтлагын пропюсероор ажиллан, үндэсний хэв маягыг агуулсан "Хүннү рок” урсгалыг бий болгожээ. Энэхүү урсгал нь өмнө нь байгаагүй, мөн үндэс сууриарай шинэлэг юм. Европ хөгжим дээр морин хууртай, хархираатай дуулдаг олон хүмүүс байдаг. Гэвч тэд европ хөгөн дээр суурилж байгаа учир үүнийг нь урсгал гэж нэрлэдэггүй байна.

Харин "Хүннү рок” урсгалд нэг ч гадаад хөгжим ороогүй тоглогдож байгаа аж. Одоогийн байдлаар "Хү” хамтлагын хоёр уран бүтээл үзэгчдийн хүртээл болоход бэлээн болоод байгаа юм байна. Мөн тун удахгүй Гэрэг хэмээх анхны CD-гээ гаргахаар ажиллаж байгаа гэнэ. Уг CD-нд Чингис хаан, Чонон сүлд, Амвд зарлиг зэрэг дуунууд багтжээ. Мөн 11-р сарын дундуур анхны тоглолтоо хийхээр болсон байна. Тоглолтын үеэр 9 бүжигчин, 9 хэнгэрэгчин, 9 хөгжимчинтэй нийт 27 хүний бүрэлдэхүүнтэй томоохон тоглолт болох аж. "Хү” хамтлаг нь дөрвөн хүний бүрэлдэхүүнтэй. Мөн дашрамд сонирхуулахад МУГЖ Б.Дашдондог "Хү” хамтлагыг болон "Хүннү рок” урсгалыг бий болгохын тулд 7 жилийн турш маш их судалгаа хийж, ажилласан гэнэ.

More 249 0

Category: Урлаг

Тавантолгойн коксжих нүүрсийг гуравдагч зах зээл рүү экспортлоход ОХУ-тай хамтарна

Posted By: adminon: May 19, 2014In: DesignNo Comments

{short-story limit="150"}... Дэлгэрэнгүй

Тавантолгойн коксжих нүүрсийг гуравдагч зах зээл рүү экспортлоход ОХУ-тай хамтарна

Author: munkhbat on 2018/09/27, 10:48 [rating-type-1]

[/rating-type-1] [rating-type-2]

[rating-plus][/rating-plus]
- 0
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5

[/rating-type-2] [rating-type-3]

[rating-minus][/rating-minus]
- 0
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
[rating-plus][/rating-plus]

[/rating-type-3]

УИХ-ын гишүүн, Уул уурхай хүнд үйлдвэрийн сайд Д.Сумъяабазар тэргүүтэй төлөөлөгчид ОХУ-д ажлын айлчлал хийлээ. Тэрбээр айлчлалынхаа хүрээнд ОХУ-ын Ерөнхийлөгчийн туслах И.Е.Левитин, “Роснефть” компаний гүйцэтгэх захирал И.И.Сечин нартай хоёр талын уулзалт хийсэн юм.

Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн сайд Д.Сумъяабазар, ОХУ-ын Ерөнхийлөгчийн туслах И.Е.Левитин нар уулзалтын үеэр хоёр орны уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн салбарын хамтын ажиллагааны бодлогын болон цаг үеийн асуудлаар санал солилцож, Халх голын байлдаанд хамтын ялалт байгуулсны 80 жилийн ойг хамтран тэмдэглэх арга хэмжээний талаар ярилцлаа.

Үүний дараа сайд Д.Сумъяабазар “Роснефть” компанийн гүйцэтгэх захирал И.И.Сечинтэй уулзав. Уулзалтын үеэр газрын тос боловсруулах үйлдвэрлэл, газрын тос дамжуулах хоолой, хайгуулын салбарын хамтын ажиллагааны өнөөгийн байдал, цаашдын төлөвийн талаар хөндөн ярилцаж, хоёр талын хамтын ажиллагааны ажлын хэсэг байгуулсан юм.

Мөн айлчлалын хүрээнд, Уул уурхай хүнд үйлдвэрийн сайд Д.Сумъяабазар тэргүүтэй төлөөлөгчид Хар тэнгисийн Тамань далайн боомт дахь “Таманы нурмаг ачааны терминаль” төслийн талбайд зочилж, газрын тосны агуулах, ачилт, овоолгын станцууд, туузан дамнуургын барилга угсралтын ажилтай танилцав. Энэхүү боомтоор Тавантолгойн коксжих нүүрсийг боловсруулан, гуравдагч зах зээл рүү экспортлоход хамтран ажиллахаар болжээ.

More 99 0

Category: Мэдээ мэдээлэл

1 2