Саяхны өдөр нийгмийн амьдралын бараан, саарал дүр төрх тэр чигээрээ "ханхлах" аймгийн хогийн цэгийг зорилоо. Ард иргэдийнхээ итгэлийг хүлээж бидний дуу хоолойг төрд хүргэнэ гэж сонгогдсон төлөөлөгчид эрх мэдэл, эд хөрөнгө, сандал суудлын төлөө тэмцэж байхад ард олны нэгээхэн хэсэг нь шил, лааз түүж амьдралын бор хоногоо өнгөрүүлж байгаа дүр зураг үнс бужигнаж, үмхий үнэртсэн эл газарт нэвт шувт харагдах. Хүйтний элч тэгтлээ хариагүй яг энэ цагазр хогийн цэгийн захаас жаахан дотогш алхахад үнэхээр бэрх санагдсан. Зуны цагт үнэр танар, ялаа, шумуул гээд төсөөлөхөд ч хэцүүхэн энэ хогийн цэг дээрээс жилийн турш 20-30 хүн хэрэглэж болохуйц бүгдийг түүж амьдралаа залгуулдаг аж. Үд хэвийх үед очсон учир тэдний ихэнх нь түүсэн жаахан юмаа тушааж хэд гурван төгрөг болгох гээд явчихсан эзгүй таарсан. Ингээд ойрхон хог ялгаж суусан нэгэн эмэгтэйтэй цөөн үг солилоо.
- Та энэ цэг дээр ажиллаад хэр удаж байна?
- Хоёр, гурван жил болж байна. Яахав бүр хоолгүй, мөнгөгүй гэж гуйлга гуйснаас хамаагүй дээр шүү дээ. Нэн ядуугийн бүртгэлд байдаг ч гэсэн талоны хүнс, тэтгэвэр тэтгэмж авдаггүй. Үүгээрээ л амьдарч байна. Шил лааз түүгээд.
- Хэд орчим насны хүмүүс хог түүж байна?
- Их төлөв 40-50 насны авгайчуул л хог түүж байна. Тэдний хувьд тэтгэвэрт гаръя гэхээр ажилласан жил нь хүрдэггүй, зарим нь нас нь болоогүй байдаг. Миний хувьд хүнсний үйлдвэрт 12 жил ажилласан. 1997 онд үйлдвэр хаалгаа барьснаас хойш ажилгүй болж амьдрал хүндэрсэн. Арга буюу хог түүж амьдарч байна даа.
- Гэр орон чинь яг хаана вэ, аль багт харъяалагдаж байна?
- Нэгдүгээр багт харьяалагдаж малтай лагерьт амьдардаг. Манай багийн иргэд л энд ирж хог түүдэг шүү дээ. Их олон хүн ирдэг ш дээ. Баг дээрээ очдог ч үгүй. Багийнхан болохоор талоны хүнс авдаг хүмүүстэйгээ л харьцдаг. Ямар нэгэн юм болоход тэднийг л дуудана. Бусад иргэд нь яаж шүү амьдарч байна, хэд нь тэтгэвэр авч хэд нь ажилтай байгаа талаар баг судалгаа явуулдаггүй. Сая нэг судалгаа авна  гэр орондоо байж байгаарай гэсэн. Тэднийг хэзээ ирнэ гээд гэртээ хоолгүй хоосон суухав дээ. Барилгын засалчин, тогооч гээд янз бүрийн мэргэжилтэй залуус ажилгүй гэртээ сууж байна. Нэгдүгээр багт цагдаа ердөө тогтдоггүй. Архи ууж агсам тавьдаг хүмүүс биднийг амар тайван байлгадаггүй. Үдэш нь бариад өгөхөд торгуулиа төлөөд гарчихдаг. .
- Хогноос олсон жаахан юмаараа амьдралаа залгуулж чадаж байна уу?
- Шил, лааз л түүдэг. Шил лаазыг хамгийн бага үнээр л авдаг шүү дээ. Хуванцар савыг кг-ыг нь 200 төгрөгөөр авдаг, пивоны шилийг бүр авахгүй байсан. Одоо яахав, хаврын уртад түүсэн шилээ 10 төгрөгөөр өгч л байна. Сая 4 хоногт 5000 гаруй шил түүсэн Сардаа 20-30 мянган төгрөг олж түүнийгээ хэрэгцээндээ зохицуулаад явж байна.
- Хогны машин өдөрт хэдэн удаа ирж байна?
- Өдөрт хэд хэдэн удаа ирнэ шүү.
- Энд бас айл байдаг юм байна. Хүнгүй байх шиг байна. Бас л танай багийн айл уу?
Б.ТУЯАМАА
 

---